Moerdijk

Nederland is klein. Wie zoekt naar weidse land- schappen, vindt bijna altijd wel een ontsierende windmolen, schoorsteen of broeikas in zijn blikveld. Een heleboel mensen storen zich aan deze 'verrommeling’ van het landschap. Op mooie plekken verrijst steeds vaker lelijke bebouwing.

In Moerdijk werd de aanleg van een nieuw industrieterrein afgeblazen

Door Elja Looijestijn

Het nieuwe VPRO -programma Landroof bekommert zich om plekken in Nederland waar natuur ten koste gaat van bebouwing. ‘Nederland heeft een uniek landschap in de wereld,’ zegt bedenker Wim Schepens. ‘Maar dat verdwijnt doordat het volgebouwd wordt. Overal duiken nieuwe vinexwijken, bedrijventerreinen en golfbanen op terwijl op andere plekken terreinen braak liggen en panden leeg staan. Met kwalijkst vindt Schepens dat bij de meeste van dit soort bouwprojecten het belang van de ruimte niet op de eerste plaats komt. ‘Er wordt vaak gebouwd met oneigenlijke argumenten. Gemeenten willen in de gunst komen bij projectontwikkelaars, de waarde van een villawijk niet verminderen of de middenstand te vriend houden. En zo worden prachtige plekjes natuur in Nederland verpest’ Maar Landroof wordt geen klaagprogramma. ‘We gaan ook op zoek naar alternatieven, en laten plekken zien waar de inrichting van de ruimte wél goed is gegaan.’ Landroof wordt gepresenteerd door Victoria Koblenko en Puck Kniesmeijer, maar beperkt zich niet tot de televisie. .Op de website www. Landroof.nl kunnen mensen melding maken van plaatsen waar volgens hen land ‘geroofd wordt, discussiëren en tips krijgen over hoe er actie gevoerd wordt. Ook zullen er rondleidingen over bedreigde plekken worden georganiseerd.

De actievoerders
In West-Brabant,onder de rook van zware industrieën, aan de rand van de zich steeds uitbreidende randstad, en op de route tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen, ligt een polderlandschap. Tussen de wei- landen liggen dorpen die deel uitmaken van de gemeente Moerdijk. De herfstzon staat laag en de bietenoogst ligt opgetast naast de boerderijen.
Aan de Achterdijk woont Wim Rijnart. Vanuit zijn achter- tuin kijkt hij uit op de polder, terwijl daarachter de schoorstenen van de zware industrie van industrie-terrein Moerdijk opdoemen. Zonder hem en zijn collega’s van de Stichting Behoud Buitengebied Moerdijk waren bedrijven nog veel dichter naar zijn huis opgerukt.

Eind jaren negentig werd het plan opgevat voor bedrijventerrein Moerdijkse Hoek, een industriegebied van 600 hectare. ‘Natuurlijk was ik niet blij met een industrie dat bijna aan mijn achtertuin zou grenzen,’ zegt Rijnart, voorzitter van SBBM. ‘Maar de belangrijkste reden om de strijdbijl op te pakken was dat een nieuw industriegebied simpelweg niet nodig was. Het bestaande terrein, Moerdijk 1, is 2600 hectare groot, een van de grootste industrieterreinen van Nederland. Allerlei onafhankelijke onderzoeken hebben geconcludeerd dat daar meer dan genoeg plaats is om nieuwe bedrijven te vestigen. Het is alleen goedkoper om een nieuw gebied aan te leggen dan bestaande bedrijfspanden om te bouwen. ‘Moerdijk is het afvalputje van Europa,’ voegt penningmeester Cees Schuijt toe. ‘We hebben hier de smerigste zware industrie bij elkaar. We maken ons zorgen over onze gezondheid. Bovendien willen we die prachtige polder met goede landbouwgrond behouden.’

De inspannrngen van SBBM hadden succes: het indus-triegebied van 6oo hectare komt er niet. ‘Wij zijn wel de belangrijkste factor geweest voor die beslissing,’ denkt Rijnart. ‘We hebben eerst de bevolking weten te mobili- seren en daarna de gemeenteraad om gekregen.’ ‘We begonnen met een actie als mannen in witte pakken tijdens de carnavalsoptocht,’ zegt secretaris John Ettema. ‘We hebben folders verspreid met de mail- adressen van de raadsleden, en op een gegeven moment hing 8o% van het dorp Moerdijk vol met Moerdijk 2 Nee! raambiljetten.’De politiek werd ook bestookt met inhoudelijke argumenten. ‘We hebben gesprekken gevoerd met alle fracties van zowel de gemeente als de provincie, waarin we onze argumenten uiteen zetten,’ zegt Ettema. Schuijt schreef talloze ingezonden brieven naar de regionale krant. In de werkkamer van Rijnart liggen stapels dossiers, papier- werk en krantenknipsels. Hij heeft 2,5 uur aan beeld- materiaal van de actiegroep op de regionale en nationale media. Nu Moerdijk 2 van de baan is, is er een alternatief plan vooreen zogenaamd logistiek Park van i~o hectare, Daar richten de pijlen van SBBM zich nu op. ‘We zijn bang dat het niet blijft bij die ‘~o hectare,’ zegt Rijnart. Schuijt: ‘Geef ze een vinger, en ze nemen de hele hand.’

Rijnart en Schuijt steken wekelijks zeker vijf uur in de SBBM, secretaris Ettema wel tien. Na onze afspraak van vanmiddag gaan ze vanavond alweer vergaderen, en een paar dagen later zitten ze weer samen bij de gemeente. ‘Ik denk dat we ons succes te danken hebben aan het kit dat het onderling zo goed klikt,zegt hij.’We zijn een homogene groep en weten elkaar steeds weer te motiveren.’ ‘1k voel me gesterkt door de lokale bevolking en de deskundigen die zeggen dat de plannen onzin zijn,’ voegt Schuijt toe.
Van actiegroep werd de SBBM een stichting, die zich nu bezighoudt met het behoud van de omgeving in de ruimste zin van het woord. ‘We zijn niet tegen industrie, en we zijn ook geen milieupartij,’ benadrukt Ettema. ‘We zijn gewoon zuinig op het buitengebied en vinden datje bestaande ruimte beter moet benutten.’
De bestuursleden denken dat burgers heus wel invloed op politieke beslissingen over ruimtelijke ordening kunnen hebben, als ze zich maar laten gelden. ‘Veel mensen lopen zonder na te denken achter hun politieke voorkeurspartij aan, vindt Schuijt. ‘Hier in het katholieke zuiden stemt iedereen blindelings CDA.’ ‘Veel mensen ondernemen geen actie,’ zegt Rijnart. ‘Maar door een andere manier van denken kan men heus wel wat bereiken. Politici zijn tenslotte volksvertegenwoordigers, al moeten ze daar soms op gewezen worden.
John Ettema brengt ons met de auto terug naar station Lage Zwaluwe. We komen door het gebied waar het nieuwe Logistiek Park moet komen, nu nog een weiland ingeklemd tussen de A16 en de A17, met uitzicht op een spoorlijn en nog meer fabrieken. ‘Er is nog maar zo weinig vrije ruimte over,’ zegt hij. ‘We zullen er alles aan doen om dit stukje te behouden.

De beleidsmaker
‘Het is goed dat de SBBM er is,’ zegt de Brabantse gedeputeerde ruimtelijke ontwikkeling Paul Rüpp. ‘Ze laten hun stem horen op een correcte manier. Alleen klopt het niet dat het aan hen te danken is dat het industriegebied van 6oo hectare er niet komt. Nadat het plan is gelanceerd hebben de provincie, de gemeente, de Kamer van Koophandel en de SBBM er allemaal invloed op gehad. Maar van doorslaggevend belang was dat Shell ineens toestemde een groot deel van hun grond op het bestaande bedrijventerrein af te stoten, wat ze eerst nooit wilden. Er komt nog steeds 6oo hectare aan industrie bij, we zijn het alleen anders gaan invullen, Rüpp neemt burgers en burgerorganisaties zeer serieus. ‘We gaan heus wel in op hun argumenten, want wij moeten onze zaak als het nodig is ook bij een rechter kunnen verdedigen. Als je genoeg tegenkracht krijgt, wordt de kwaliteit van de plannen uiteindelijk beter. Ik zeg altijd: zonder wrijving geen glans Soms word ik echter wel moe van hoeveel tijd dit soort procedures kosten. Burgers kunnen voor het zelfde plan steeds opnieuw naar de rechter stappen, omdat ze elke vergunning opnieuw kunnen aanvechten. ‘Burgers vinden zelf altijd dat ze te weinig invloed hebben,’ zegt Rüpp. ‘Ik begrijp dat wel. Maar beslissingen worden in eerste instantie vaak op een hoog abstractieniveau genornen. Burgers realiseren zich pas in een later stadium wat voor gevolgen die hebben. I-let is een moeilijk dilemma. Aan de ene kant worden wij gekozen om beslissingen te nerr.en en aan de andere kant moeten burgers ook mee kunnen praten)
Rüpp gaat ervan uit dat het Logistiek Park er nu ook echt komt. ‘Er zullen procedures komen, tot de Raad van State aan toe. Maar het proces is in gang gezet en de politieke beslissingen zijn genomen. Ik voel ook wel wat moeheid onder de bevolking. Er was laatst een informatieavond die maar matig bezocht werd. De burgers hebben voor hun gevoel gewonnen omdat het gebied zoveel kleiner wordt, en de meesten hebben zich bij de situatie neergelegd.